Emel SARAÇ
Tüm YazılarıRusya'nın 2022 yılında Ukrayna'ya başlattığı askeri savaş, sadece insanî kriz ve jeopolitik gerginlik yaratmakla kalmamış, Ukrayna ekonomisinde derin ve çok yönlü etkiler doğurmuştur. Savaşın başlamasıyla birlikte sanayi üretimi büyük ölçüde durma noktasına gelmiş, tarım ve ihracat sektörü ciddi zarar görmüştür. Ülke genelinde altyapının büyük ölçüde tahrip olması, ulaştırma ve enerji sektörlerini felce uğratmıştır. 2022 yılında Ukrayna ekonomisi %30'dan fazla küçülürken, işsizlik oranı ve enflasyon hızla artmıştır. Hükümet gelirlerinde büyük düşüş yaşanmış, bütçe açığı ve dış borçlar ciddi seviyelere ulaşmıştır.
Uluslararası yardım ve mali destekler (özellikle AB, ABD ve IMF kaynaklı) kısa vadeli nefes alanı sağlamış olsa da savaşın süre giden niteliği yatırımcı güvenini sarsmış ve ekonomik toparlanmayı geciktirmiştir. Tarım, bilişim ve savunma sanayii gibi bazı stratejik sektörlerde dirençli yapılar görülse de, genel olarak ekonomik belirsizlik hâkimdir. Bu süreçte Ukrayna’nın ekonomik istikrarını sağlamak adına yeniden yapılanma ve sürdürülebilir kalkınma politikalarına duyulan ihtiyaç giderek artmaktadır.
SAVAŞ BÜTÇESİ
2022 Yılı Harcamaları:
2023 Yılı Harcamaları:
2024 Yılı Harcamaları:
2025 Yılı Bütçe Planlaması:
Özetle, 2022-2025 dönemi boyunca Ukrayna'nın savaş bütçesi, genel olarak aşağıdaki ana kalemlere tahsis edilmiştir:
Savaşta, Türk insansız hava araçlarının rolü
Türkiye’nin geliştirdiği Bayraktar TB2 insansız hava araçları (İHA) ve silahlı insansız hava araçları (SİHA), Ukrayna savaşının ilk dönemlerinde dikkat çekici bir rol oynadı. Bu araçlar, Ukrayna'nın savunmasında önemli bir etki yarattı. Savaşın ilk günlerinde Ukrayna ordusu, TB2'leri özellikle Rus ordusunun lojistik konvoylarına ve zırhlı araçlarına karşı etkili bir şekilde kullandı. Yayımlanan görüntülerde, TB2'lerin Rus tanklarını, topçu sistemlerini ve ikmal hatlarını imha ettiği görüldü. Bu durum, Rusya'nın ilerleyişini yavaşlatmada ve cephede Ukrayna askerlerinin moralini yükseltmede önemli bir faktör oldu. Hatta Bayraktar'ın adına Ukrayna'da marşlar bestelendi ve halk arasında umudun sembolü haline geldi.
Bu dönemde TB2'lerin başarısı, Rusya'nın hava savunma sistemlerinin ve elektronik harp kabiliyetlerinin beklenenden daha zayıf kalmasından kaynaklanıyordu. TB2'ler, alçaktan ve yavaş uçuş yapmalarına rağmen, Rus güçlerinin dikkatinden kaçarak etkili saldırılar gerçekleştirebildi.
Ukrayna Enflasyonu (% yıllık TÜFE, yıl sonu)
Ukrayna'daki enflasyon oranı, bir önceki ayki %14,3'ten Temmuz 2025'te %14,1'e geriledi. Bu, mayıs ayında iki yılın en yüksek seviyesi olan %15,9'a ulaşmasından bu yana üst üste ikinci kez düşüşe geçti. Bu yavaşlama, Rus güçlerinin Ukrayna elektrik altyapısına yönelik saldırıları nedeniyle Haziran 2024'te elektrik fiyatlarındaki artışı da hesaba katan baz etkisinden kaynaklandı. Sonuç olarak, konut ve kamu hizmetleri enflasyonu %2,4 ile düşük seyrederken, elektrik fiyatları ikinci ay da artış göstermedi. Buna karşılık, gıda ve alkolsüz içecekler (%22,6), ulaşım (%7,1) ve restoran ve oteller (%15,6) enflasyonda artış görüldü. Ukrayna tüketici fiyatları bir önceki aya göre %0,2 düştü.
Enflasyon, 2022'de %20’nin üzerine çıkarak zirve yapmış, ancak 2024 itibarıyla yaklaşık %6’ya düşmüştür. 2025'in ilk yarısında tekrar hızlanmış görünmektedir. Ekonomik büyümede hızlı bir toparlanma yaşansa da bu GSYİH seviyeleri hâlâ 2021 öncesi düzeyin oldukça gerisindedir. 2025'te büyümenin yavaşlaması, savaşın devam ediyor olmasının ekonomik etkilerini vurgulamaktadır. Neticede Ukrayna hâlâ ciddi makroekonomik risklerle karşı karşıyadır ve uzun vadeli istikrar için kalıcı barış ve uluslararası destek şarttır.
Ukrayna GSYİH Büyüme Oranı (Gerçek, Yıllık %)
2022 yılında, Rusya'nın tam ölçekli saldırısının etkisiyle Ukrayna ekonomisi yaklaşık %30 daralmıştır. IMF ve yerel otoriteler %28–36 arasında daralma bildirmiştir 2023’te, güçlü uluslararası yardım ve ihracat sayesinde ekonomide %5,3’lük toparlanma kaydedilmiştir
2024 yılında, büyüme hızı %3,5 ila %3,6’ya düşmüş; tarım ve savunma sanayisindeki iyileşmeler sayesinde iyileşme süreci devam etmiştir 2025 için, büyüme oranı IMF’ye göre %2,0, yerel kaynaklar ise %2,1–2,7 arasında bir büyüme beklemektedir. Enerji altyapısındaki yıkım, iş gücü kıtlığı ve savaş belirsizliği büyümeyi sınırlayan temel faktörlerdir.
Tarım Sektörüne Etkisi
Ukrayna, savaş öncesi dönemde küresel tarım piyasalarında kritik bir rol oynamaktaydı. Özellikle buğday, mısır, arpa ve ayçiçeği yağı üretiminde dünyanın önde gelen ihracatçı ülkeleri arasında yer alıyordu. Ancak 2022’de başlayan Rusya-Ukrayna Savaşı, tarım sektörünü çok yönlü bir şekilde olumsuz etkilemiştir.
Birçok tarım arazisi doğrudan çatışma bölgelerinde yer aldığından, ekim ve hasat faaliyetleri ciddi şekilde aksadı. Mayınlar, bombalanmış araziler ve işgal altındaki bölgeler tarımsal üretimi hem fiziksel olarak engelledi hem de çiftçilerin faaliyetlerini durma noktasına getirdi. Ayrıca üretimde kullanılan gübre, yakıt ve tarım makinelerine erişim kısıtlandı; lojistik hatların tahrip olması iç ve dış pazarlara ulaşımı zorlaştırdı.
Karadeniz limanlarının abluka altına alınması ise ihracat kabiliyetini neredeyse tamamen ortadan kaldırdı. Bu durum sadece Ukrayna ekonomisi açısından değil, aynı zamanda başta Afrika ve Orta Doğu ülkeleri olmak üzere, Ukrayna’dan gıda ithal eden ülkeler için de gıda krizine yol açtı. Bu nedenle savaş, yerel bir ekonomik sorun olmanın ötesine geçerek küresel gıda arz güvenliğini tehdit eder hâle geldi.
Buna karşılık olarak Türkiye’nin arabuluculuğu ile başlatılan Tahıl Koridoru Anlaşması (2022), kısa süreli bir nefes alma imkânı sağlasa da anlaşmanın sürdürülebilirliği Rusya’nın çekilmesiyle sona ermiş ve riskler yeniden artmıştır.
Genel olarak değerlendirildiğinde, Ukrayna tarımı savaş nedeniyle üretim, dağıtım, finansman ve iş gücü gibi tüm boyutlarda ağır hasar almış; toparlanma süreci için uzun vadeli altyapı yatırımları, güvenlik temelli reformlar ve uluslararası iş birliği büyük önem kazanmıştır.
Tablo:1 Ukrayna Tarım Üretimi ve İhracatı (2019-2025 ilk çeyrek)
2022 yılında, savaşın doğrudan etkisiyle hem buğday hem de mısır üretiminde belirgin düşüşler yaşanmıştır. Tarım ihracatı, Karadeniz limanlarındaki abluka ve lojistik sorunlar nedeniyle yaklaşık %45 azalmıştır. 2023 itibarıyla bir miktar toparlanma gözlense de üretim ve ihracat seviyeleri hâlâ savaş öncesi dönemin oldukça gerisindedir. Buğday ve mısır üretimi 2022–2023 dönemine kıyasla toparlanma eğilimi göstermektedir. Bazı bölgelerde yeniden ekim yapılabilmiş ve donanım desteği artmıştır. İhracat rakamlarında da kısmi bir iyileşme görülmektedir. Özellikle Romanya, Polonya ve Baltık üzerinden alternatif ihracat yollarının gelişmesi etkili olmuştur. Ancak savaşın sona ermemiş olması, yüksek sigorta maliyetleri ve finansman riskleri büyümeyi sınırlamaya devam etmektedir. Savaş olmasaydı, 3 yılda yaklaşık 150 milyon ton tahıl ihracatı gerçekleştirmesi bekleniyordu. 2022-2025 dönemi Ukrayna için ihracat rekorlarının kırıldığı ve küresel gıda güvenliğinde kilit rol oynadığı bir dönem olacaktı. Savaşın başlamasıyla birlikte bu projeksiyonlar alt üst olmuş, tahıl ihracatında büyük aksamalar yaşanmış ve dünya çapında gıda fiyatları yükselmiştir.
Rusya-Ukrayna Savaşı’nın Ukrayna’da İstihdam ve Sosyal Güvenliğe Etkisi
2022’de başlayan savaşın üçüncü yılına girilmesiyle birlikte Ukrayna’daki istihdam ve sosyal güvenlik sistemleri üzerindeki etkiler daha derinleşmiş ve kalıcı yapısal sorunlara dönüşmüştür. 2025 yılının ilk çeyreği itibarıyla iş gücü piyasasında toparlanma işaretleri görülse de savaşın yarattığı insani ve ekonomik kriz, çalışan nüfusun istikrarını ve sosyal koruma sistemlerinin sürdürülebilirliğini tehdit etmeye devam etmektedir.
İstihdam Verileri ve Eğilimler
Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) ve Ukrayna Ekonomi Bakanlığı verilerine göre:
Göç ve Demografik Bozulma
Birleşmiş Milletlere göre, işgalin başlamasından bu yana Ukrayna nüfusu dörtte bir oranında azalmıştır. 2025 itibarıyla 5,9 milyon Ukraynalı hâlen yurtdışında mülteci statüsünde yaşamaktadır. Ülkeye dönüş yapanların oranı %21’de kalmıştır; bu da nitelikli iş gücü ve genç nüfusta azalma anlamına gelmektedir. Çocuk ve yaşlı bağımlılık oranları artarken, aktif çalışan nüfus üzerindeki sosyal güvenlik yükü daha da büyümüştür.
Sosyal Güvenlik Sistemine Etkileri
Ukrayna Emeklilik Fonu'nun 2025 bütçesi, nominal olarak artmış olsa da GSYİH'ye oranı %12,4 ile kriz seviyesinde kalmıştır. Emekli maaşları ve sosyal yardımların ödenmesinde gecikmeler yeniden artmış, özellikle kırsal bölgelerde dijital hizmetlere erişimde eşitsizlikler büyümüştür. Dünya Bankası’nın 2025 raporuna göre, ülkede geniş anlamda yoksulluk oranı %19,8, aşırı yoksulluk oranı ise %5,2 olarak raporlanmıştır.
Uluslararası Destek ve Reformlar
AB, IMF ve Dünya Bankası destekli reform paketleri kapsamında çalışma piyasası dijitalleştirilmeye, iş gücü kayıt altına alınmaya ve mikro girişimciliğin desteklenmesine odaklanılmıştır. “Diia” dijital kamu hizmetleri platformu, 2025 itibarıyla işsizlik yardımları, sağlık sigortası erişimi ve emekli maaşı ödemelerinin %85’ini dijital ortamda gerçekleştirmiştir
Uluslararası Yardımlar
Askeri Yardım: Batılı ülkeler, özellikle ABD ve Avrupa Birliği (AB) ülkeleri, Ukrayna'ya kapsamlı bir askeri destek sağlamaktadır. Bu yardımlar, Ukrayna'nın Rus işgaline karşı koymasında hayati önem taşımaktadır. Sağlanan yardımlar arasında gelişmiş silah sistemleri, mühimmat, insansız hava araçlarına karşı sistemler, tanklar ve eğitim desteği bulunmaktadır. Silah ve mühimmat desteği: ABD ve AB, Ukrayna'ya HIMARS gibi yüksek hareket kabiliyetli topçu roket sistemleri, hava savunma sistemleri ve çeşitli mühimmatlar göndermiştir. Bu sistemler, Ukrayna ordusunun savaş alanında etkinliğini artırmıştır. Eğitim ve istihbarat: NATO üyesi ülkeler, Ukrayna askerlerine yeni silah sistemlerinin kullanımı ve askeri taktikler konusunda eğitim vermektedir. Ayrıca, istihbarat paylaşımı da Ukrayna'nın savunma stratejilerini belirlemesinde kritik bir rol oynamaktadır.
İnsani Yardım.: Savaş, milyonlarca Ukraynalının yerinden edilmesine ve temel ihtiyaçlardan yoksun kalmasına neden olmuştur. Uluslararası toplum, bu insani krize yanıt vermek için harekete geçmiştir.
Mali destek: AB Komisyonu ve çeşitli uluslararası kuruluşlar, Ukrayna'daki acil insani ihtiyaçları karşılamak için fon sağlamaktadır. Bu fonlar, gıda, su, barınma ve tıbbi yardım gibi temel hizmetler için kullanılmaktadır.
Sivil toplum kuruluşları: İHH gibi sivil toplum kuruluşları da bölgeye mobil aşevleri ve yardım TIR'ları göndererek savaş mağdurlarına destek olmaktadır. Bu yardımlar, cephe hattına yakın bölgelerdeki siviller için hayati önem taşımaktadır.
Ekonomik Yardım: Savaşın yol açtığı ekonomik yıkım, Ukrayna'nın bütçesini ve altyapısını derinden etkilemiştir. Uluslararası mali yardım, Ukrayna ekonomisinin ayakta kalması ve savaş sonrası yeniden inşası için büyük önem taşımaktadır.
Bütçe desteği: Uluslararası Para Fonu (IMF) ve Batılı ülkeler, Ukrayna'nın kamu hizmetlerini sürdürebilmesi ve ekonomik istikrarı koruyabilmesi için mali yardım paketleri sunmaktadır.
Yeniden inşa fonları: Dünya Bankası, savaşın ardından Ukrayna'nın yeniden inşasının maliyetinin yüz milyarlarca doları bulacağını tahmin etmektedir. Bu nedenle, savaş sonrası dönem için yeniden inşa fonları oluşturulmaktadır.
Trump’ın savaşı sonlandırmak için maden anlaşması dayatması
ABD başkanı Donald Trump Şubat ayında, Washington'un savaş zamanı Ukrayna’ya verdiği desteğin karşılığı olarak ülkenin madenlerden 500 milyar dolar (442 milyar euro) kar elde edeceği bir anlaşma için bastırmıştı. ABD’nin Ukrayna'ya doğrudan sağladığı toplam 69,2 milyar dolarlık desteğin karşılığında 500 milyar dolar değerindeki kaynaklarını istemesi ilk başta Ukrayna devlet başkanı Zelenskiy tarafından reddedilmiş olsa da, Ukrayna parlamentosu Mayıs ayında, nadir toprak elementleri de dâhil olmak üzere minerallerin yanı sıra petrol ve doğal gazı ve diğer değerli kaynakları da kapsayan 500 milyar dolarlık anlaşmayı onaylamıştır.
Sonuç
Savaş, Ukrayna ekonomisinin 2022'de yaklaşık üçte bir oranında küçülmesine neden olmuş, konut stokunun %13'ü, enerji kapasitesinin ise %64'ü yok olmuştur.
Savaş sebebiyle Ukrayna’nın tarım arazilerinin %30'u mayınlı hale gelmiş ve tarım sektörü 80 milyar doların üzerinde bir kayıp yaşamıştır. Milyonlarca insan yerinden edilerek ülke içinde göç etmek zorunda kalmış, birçoğu ise ülkeyi terk ederek mülteci durumuna düşmüştür. Kakhovka Barajı'nın yıkımı ve savaşın yol açtığı diğer olaylar, Ukrayna'da 108 milyar avroluk çevresel zarara neden olmuştur.
Savaş öncesi %10 civarında olan enflasyon oranı, %30'un üzerine çıkarken ülkenin dış borç stoku artmış ve para birimi Grivna değer kaybetmiştir. Ukrayna ekonomisi, ayakta kalmak için büyük ölçüde uluslararası finansal ve askeri yardımlara bağımlı hale gelmiştir. Ülkenin 2025'te dış finansman ihtiyacının 55 milyar dolar civarında olduğu tahmin edilmektedir.
Ukrayna’nın yeniden inşası ve ekonomik iyileşmesi için yaklaşık 524 milyar dolara ihtiyacı olduğu tahmin edilmektedir.
Batının NATO ve AB’ye alma vaadi ile Rusya’ya karşı savaşa soktuğu Ukrayna, ağır savaş tahribatını ne yazık ki nesiller boyu taşımaya devam edecektir.
Kaynaklar:
https://data.unhcr.org/en/situations/ukraine
https://www.worldbank.org/en/country/ukraine/overview
https://ukraine.ua/tr/invest-in-ukraine/digital-country/
https://www.socialeurope.eu/what-has-been-the-cost-of-ukraines-war-and-who-pays
imf.org, Центр економічної стратегії, The Guardian
İllustrasyon: Cemile Ağaç Yıldırım
Güncel Yazıları
