Emel SARAÇ
Tüm YazılarıRusya, Ukrayna’yı tarihsel olarak kendi etki alanı içerisinde görmesi, Batının yakınlaşma isteğini ve NATO'nun doğuya doğru genişlemesini, özellikle de Ukrayna'nın ittifaka katılma olasılığını, kendi güvenlik çıkarlarına yönelik bir tehdit olarak algılamaktaydı. Bunun neticesinde Rusya, 24 Şubat 2022 tarihinde Ukrayna’ya karşı savaş başlattı.
Avrupa’nın savaşta tarafını Ukrayna’dan yana koymasıyla büyük ekonomik kayıplara katlanmak zorunda kaldı. Bu yazımızda, 2022-2025 ilk çeyrek aralığında savaşın Avrupa’ya maliyetlerini ele alacağız.
Ukrayna-Rusya savaşının Avrupa’ya doğrudan maliyeti
Rusya’nın 2022'de Ukrayna’ya saldırmasının ardından Avrupa, askeri, ekonomik, insani ve stratejik alanlarda doğrudan maliyetlere katlandı. Askeri yardım 130 milyar €, Mülteci harcamaları 60 milyar €, Enerji Krizi ve Yatırımlar 120 milyar €, Ekonomik yardımlar 70 milyar €, Tedarik ve Kriz Yönetimi 40 milyar € olmak üzere toplamda 420 milyar € maliyetle karşılaştı.
Ukrayna-Rusya savaşının Avrupa’ya dolaylı maliyeti
Ukrayna'nın hem ekonomisi hem de savaş çabaları uluslararası destekle ayakta tutuluyor. Kiel Üniversitesi'nin Ukrayna Destek Takip Aracı'na göre, Kiev son üç yılda 267 milyar avro yardım aldı. Bunun yarısı silah ve askeri yardım, 118 milyar avrosu mali destek ve 19 milyar avrosu insani yardım olarak gerçekleşti. Avrupa ülkeleri, Amerika Birleşik Devletleri'nden daha fazla katkıda bulundu:
AB'nin Rusya ile ticareti, Rusya'nın Ukrayna'yı işgalinin başlamasından bu yana ciddi şekilde etkilenmiştir. AB, çeşitli ürünlere çeşitli ithalat ve ihracat kısıtlamaları getirmiş ve bu durum, 2022 ile 2025 yılları arasında Rusya'ya ihracatta %58, Rusya'dan ithalatta ise %86’lık düşüşe neden olmuştur. Son dönemde, 2025 yılının ilk çeyreğinde bir önceki çeyreğe kıyasla Rusya'dan ithalat azalırken, Rusya'ya ihracat artmıştır. AB'nin Rusya ile olan ticaret açığı, 2022 yılının ilk çeyreğinde kaydedilen 46,6 milyar avroluk zirve düzeyindeki açığın önemli ölçüde altında kalarak 0,8 milyar avro olarak gerçekleşmiştir.
Enerji krizi ve enflasyon
Avrupa’nın enerji dahil birçok kritik hammadde bağımlılığı, savaşın acımasız ve olumsuz etkileri, 2 yılın ardından daha geniş kapsamda kendini göstermeye başladı. Avrupa, uzun yıllardır, dünyanın en büyük doğal gaz ve petrol ihracatçılarından olan Rusya’dan enerji ihtiyacının önemli bir bölümünü karşılamıştır. Özellikle doğal gazda, bazı Avrupa ülkelerinin Rusya'ya bağımlılığı oldukça yüksekti. 2021 de Avrupa gaz ithalatının %45’i Rusya’dan tedarik edilmekteydi. Ukrayna, Rus doğal gazının Avrupa'ya taşınmasında önemli bir transit ülke konumundaydı ve boru hatları aracılığıyla Avrupa'ya ulaşan Rus gazının bir kısmı Ukrayna üzerinden geçmekteydi Rusya'nın Ukrayna'yı işgali, enerji piyasalarında büyük bir belirsizlik ve endişe yarattı. Yaptırımlar ve Rusya'nın enerji ihracatını kısması ya da kesme tehditleri, arz güvenliği endişelerini artırdı. AB ayrıca, 2022'de ciddi bir enerji ve yaşam maliyeti krizi yaşadı ve bugün hala etkileri hissedilmeye devam ediyor. Enerji fiyatlarındaki artış, özellikle Ekim 2022'de olmak üzere olağanüstü yüksek enflasyon rakamlarına yol açtı. 2025 de, enflasyonu %2 hedef seviyesine düşürmek için Avrupa Merkez Bankası faiz oranlarını artırmaya başladı ve bu durum özellikle büyük değişken faizli kredilere sahip vatandaşlar ve şirketler üzerinde önemli bir kriz etkisi yarattı.
Rus gazına yaptırımın Avrupa ülkelerini ekonomilerine etkisi
Bu durum, doğal gaz ve petrol fiyatlarında rekor seviyelere ulaşan önemli artışlara yol açtı. Uluslararası Enerji Ajansı (IEA), yüksek yakıt maliyetlerinin dünya çapında elektrik üretim maliyetlerindeki artışın %90'ını oluşturduğunu belirtmektedir. IMF Raporuna göre Batı Avrupa'da en çok etkilenen ülkenin, elektriğin %40'ını üretmek ve evlerin %85'ini ısıtmak için kullanılan gaza aşırı bağımlılık nedeniyle Britanya olduğunu ortaya koydu. Fransız ve Alman evlerinin yarısından azı gazla ısıtılıyor. İngiliz evleri aynı zamanda Avrupa'nın en az enerji verimliliğine sahip evleri. Savaşın birinci yılında, IMF, İngiltere'nin harcama gücünün %8'ini, Almanya ve İspanya'nın ise %4'ünü kaybedeceğini öngörmüştü. Ancak araştırma, daha kısıtlı bütçelerin dağılımında derin bir eşitsizlik olduğunu ortaya koydu. En yoksul %10'luk kesim 2022'de bütçesinin %18'ini enerjiye ayırırken, en zengin %10'luk kesim %6'sını harcadı. Avrupa'daki Rus gaz ithalatının askıya alınması, kış aylarında gaz arzı ve talebi arasında %25'lik bir açığa neden olmuştur. Bu durum, yaklaşık 35 milyon AB vatandaşının enerji yoksulluğu yaşadığı bir dönemde zorlu bir kış geçirmesine yol açmıştır.
Savaş petrol fiyatlarını artırdı
2022'nin başından aynı yılın ağustos sonuna kadar olan dönemde yapılan bir analiz, savaşın Batı Teksas Orta (WTI) ham petrol fiyatlarını %52,33 ve Brent ham petrol fiyatlarını %56,33 oranında artırdığını göstermektedir. Bu dönemde, Rusya-Ukrayna savaşının WTI ve Brent ham petrol fiyatlarındaki dalgalanmanın sırasıyla %70,72 ve %73,62'sini oluşturduğu tahmin edilmektedir. Savaş ayrıca petrol fiyatlarındaki oynaklığı artırmış ve ham petrol fiyatlarının genel eğilimini temelden değiştirmiştir.
Avrupa, gaz tedarikinde ABD’ye yöneldi
Avrupa, Rusya’ya uyguladığı yaptırımlar sonucunda enerji ihtiyacının büyük oranda ABD’den karşılamaya başladı. Avrupa’nın 2021’de Rusya’dan ithal ettiği enerji harcama tutarı şekilde1 de gösterildiği gibi olup 2021 de 155,44 Milyar Euro olduğu görülmektedir. Avrupa, Rusya’ya yaptırım uygulamak isterken ABD’den ithal ettiği kaya gazı için 269 milyar Euro ödeyerek iki kat maliyete katlanmak zorunda kalmıştır.
Ekonomik büyümenin daralması
Yaptırımlar ve ticaret kesintilerinden kaynaklanan doğrudan maliyetler, daha yüksek enerji ve emtia fiyatları nedeniyle artan enflasyon ve artan belirsizlik, Avrupa ekonomisinin daralmasına neden oldu.
Savaş öncesi Avrupa Parlamentosu Raporu'na göre, 2022 için %4,3, 2023 için %2,5 öngörülmüştü. 2024 ve 2025 için kesin savaş öncesi tahminler mevcut olmadığından, uzun vadeli bir büyüme oranı olarak %2 varsayıldı. Ancak savaş bütün varsayım ve tahminleri değiştirdi.
Gerçekleşen büyüme oranları:
2022: %3,5
2023: %0,5
2024: %0,9
2025: %1,7 (tahmini, yıllık bazda) gerçekleştiği görülmektedir.
Avrupa ekonomisi ortalama %40 daralmıştır.
Ukraynalı Mültecilerin Avrupa’ya Maliyeti
Ukrayna-Rusya savaşı nedeniyle Avrupa’ya sığınan mülteciler hem insani hem de ekonomik açıdan ciddi bir süreci başlattı. 2025’in ilk çeyreğine kadar Avrupa’nın toplam mülteci maliyeti şu şekildedir:
Toplam Harcama Tahmini
Kalem Tahmini Maliyet (€)
AB bütçesinden fonlar (REACT-EU, AMIF vb.) ~20 milyar €
Üye ülkelerin ulusal bütçeleri üzerinden ~30 – 40 milyar €
Toplam doğrudan kamu harcaması ~50 – 60 milyar €
Savaşın Avrupa ülkeleri GSYİH’sine etkisi
Savaşın etkisiyle, Ukrayna'nın da dahil olduğu "Gelişen Avrupa" bölgesinde GSYİH'nin %30 oranında küçülmesi beklenmektedir.
Toplam kayıp, 2022-2024 için 1.170,54 milyar euro, 2025'in ilk çeyreği için ise yıllık kaybın dörtte biri olarak 170,29 milyar euro alınarak toplamda 1.340,83 milyar euro olarak hesaplanmıştır.
Sonuç
Rusya - Ukrayna savaşı dünya da gerçekleşmiş diğer savaşlar gibi kazananın olmadığı hatta sadece savaşan ülkeleri değil onlara destek veren ya da yaptırım uygulayan her ülkeyi ekonomik ve sosyal olarak çöküntüye uğratmıştır. Yukarıda bahsettiğimiz istatiksel veriler bu çöküntünün reel göstergesidir.
Rusya - Ukrayna savaşında her iki ülkede yorgun düşmüştür. Avrupa halkı da artık savaşın finansörü olmak istemediğini açıkça dile getirmektedir. Almanya Fransa gibi ülkelerde eğitim, sağlık ve altyapı yatırımlarında yavaşlama, sosyal yardım sistemleri üzerinde çifte baskı (mülteci + savaş desteği) halkın yaşam koşullarını daha da zor hale getirmektedir.
Halkın refahı ve gelecekte olası olumsuzlar için harcanması gereken tüm maddi unsurlar bu savaş için harcanmıştır. Avrupa ordusu elindeki askeri teçhizatları Ukrayna ordusuna gönderdiği için öz savunmasında zafiyetler oluşmuştur. Askeri üretim kapasitesi ise yetersiz kalmıştır. Avrupa artık bu Ukrayna kamburundan kurtulmak istiyor.
ABD başkanı Donald Trump’ın Ukrayna’ya 10 milyar dolarlık savunma sistemleri göndermesi ve bunu Avrupa ülkelerinin finanse etmesini istemesi Avrupa’da yeni huzursuzluklara sebep oldu. Ukrayna'ya halihazırda tedarik edilen İtalyan-Fransız yapımı SAMP/T hava savunma sistemi yerine ABD'den doğrudan silah alımını Fransa ve İtalya reddetti. Her iki ülke, ABD'nin Ukrayna'ya silah sevkiyatını finanse etmek için NATO öncülüğünde başlatılan yeni girişime katılmayacak.
Bir yandan da, ABD ile çıkarları uyuşmadığı için NATO’dan bağımsız bir askeri güç oluşturmak isteyen Avrupa için fırsat ta doğmuştur.
Rusya Başkanı Putin, Valday Forumu'nda bir soru üzerine Batı yaptırımlarının etkisi üzerinde görüşlerini aktarırken anlattığı fıkra ile sözümüzü bitirelim. Yaptırım kararlarını "Batı'nın yanlışı" olarak niteleyen Putin, Batı toplumlarında halkın bu kararlardan dolayı büyük sıkıntı çektiğini söyleyerek Batılı vatandaşları, hükümetlerinden "daha fazla gelir artışı" talep etmeye davet etti. Putin, "Rusya sizin düşmanınız değil ve hiçbir zaman da olmayacak" mesajı yollayarak yaptırımların Rusya etkisi üzerine bir de fıkra anlattı:
Oğul babasına sorar:
"Baba hava neden bu kadar soğuk?"
"Çünkü Rusya Ukrayna'ya saldırdı."
"Bunun bizle ne ilgisi var?"
"Biz Ruslara karşı yaptırımlar uyguladık."
"Neden?"
"Kendilerini kötü hissettirmek için."
"Eee, biz neyiz, Rus muyuz?"
Dr. Emel SARAÇ
Kaynak:
https://www.delorscentre.eu/en/publications/economic-consequences-ukraine
https://www.eib.org/en/publications/how-bad-is-the-ukraine-war-for-the-european-recovery
https://www.europarl.europa.eu/thinktank/da/document/EPRS_BRI(2024)757783
https://www.rand.org/pubs/research_reports/RRA2421-1.html
https://www.socialeurope.eu/what-has-been-the-cost-of-ukraines-war-and-who-pays
Güncel Yazıları
