2025 yılı başından itibaren ABD hava sahasında yaşanan peş peşe uçak kazaları Amerikan Hava Trafik Sistemlerinin sorgulanmasına yol açtı. Ortaya çıkan veriler gerçekten ürkütücüydü ve küresel güç ABD’nin Hava Trafik Sisteminin çökmüş olduğunu göstermekteydi.

ABD Hükümet Hesap Verebilirlik Ofisi’nin Aralık 2024 tarihli raporunda; Ulaştırma Bakanlığı’na bağlı Federal Havacılık İdaresi(FAA)'nin 138 hava trafik kontrolör sisteminden 51'inin (yüzde 37) sürdürülemez ve 54'ünün (yüzde 39) potansiyel olarak sürdürülemez olduğu açıklandı. Yani, Hava Kontrol Sisteminin %76'sı güvenli bir hava trafiği sağlamaktan uzaktı.

ABD havacılığının karşı karşıya bulunduğu facialara yol açabilecek bu durum, ülkenin hava taşımacılığı kapasitesine bakıldığında daha iyi anlaşılacaktır.

Dünya genelinde en fazla havaalanına sahip olan ABD’nin toplamda 19.919 havaalanı mevcuttur. Bunlardan 5.217'si kamuya açık, geri kalanı ise özel kullanıma yöneliktir. ABD hava sahasında her gün ortalama 45.000 uçuşun gerçekleştirildiği ve havaalanlarının günlük ortalama 2,9 milyon yolcuya hizmet verdiği göz önünde bulundurulduğunda, %76’sı güven vermeyen Hava Trafik Sisteminin ne büyük bir uçuş riski taşıdığı ortadadır.

Nitekim, raporun yayınlanmasının hemen ardından 29 Ocak 2025'te, PSA Airlines'a ait bir yolcu uçağının Ronald Reagan Havalimanı'na iniş yaparken, bir Sikorsky UH-60 Black Hawk askeri helikopteriyle havada çarpışması sonucu 67 kişinin hayatını kaybetmesi tehlikenin büyüklüğünü gözler önüne serdi. Bu kaza, ABD’de son 24 yılın en ağır havacılık felaketi olarak kayıtlara geçti.

Çarpışmadan sonra, Washington DC'deki askeri ve sivil hava trafik kontrolörleri arasındaki telefon hattının üç yıldan uzun süredir (2022'den beri) çalışmadığının öğrenilmesi ve Federal Havacılık İdaresi(FAA) ile Savunma Bakanlığı arasındaki koordinasyon eksikliği herkesi şok etti. Bu vahim kazayı, izleyen gün ve aylarda başka uçak kazaları takip etti.

Sıkıntının kaynağı Hava Trafik Sistemi (ATS), nedir?

Hava Trafik Sistemi(ATS), hava sahasındaki uçuşların güvenli, düzenli ve verimli bir şekilde gerçekleşmesini sağlayan teknik altyapı, kurallar, personel ve iletişim ağlarının bütünüdür.

Bu sistemde Hava Trafik Kontrolörleri(ATC) uçakların havalanmasından inişine kadar tüm aşamaları koordine eder. Uçaklar arasındaki çarpışmaları önlemek, hava sahasındaki trafik akışını izlemek ve kontrol etmek, pilotlara gerekli bilgi ve yardımı sağlamakla görevlidirler.

Amerikan Hava Trafik Sisteminin İçler Acısı Durumu

ABD’nin mevcut hava trafik kontrol sistemi radar temelli eski teknolojilere dayanmaktadır. Başkan Donald J. Trump 8 Mayıs’ta yaptığı açıklamada, "eski, bozuk bir sistem" olarak adlandırdığı bu hava trafik sistemini düzelteceğine ve ülke çapındaki hava trafik kontrolörü eksikliğini gidereceğine söz verdi ve her iki sorundan da önceki Biden yönetimini sorumlu tuttu. Trump, 2017′deki ilk döneminde hava trafik kontrolünün özelleştirilmesini önermiş ancak Kongre’yi ikna edememişti.

Ulaştırma Bakanı Sean Duffy de aynı gün yaptığı açıklamada, "1970'lerden kalma radar kullanıyoruz," demiş ve sistem yenileme teklifini kapaklı bir telefondan akıllı telefona yükseltmeye benzeterek. "Bu teknoloji, 50 yıllık ve kontrolörlerimiz, gökyüzünü dürbünle tarayıp uçakları birbirinden ayırmak için kullanıyor." açıklaması ile teknolojideki geriliğe vurgu yapmıştı.

Gerçekten de ABD'deki ATC sistemi, uçuşları takip etmek için kağıt şeritleri kullanıyor ve bilgisayar sistemlerinin yarısından fazlası o kadar eski ki trafiği yönetmek için disketleri değiştirmeyi gerektiren Windows 95 tabanlı bilgisayar yazılım ve donanımı kullanıyor. 1990'lardan beri, hava trafik kontrol sistemindeki zayıflıklar ve hava trafik kontrolörlerinin artan hava trafiğine ayak uydurma mücadelesi biliniyor, Kongre ve hükümet raporlarında yıllardır bu demode sisteme dikkat çekiliyor.

Son yıllarda (2023’teki NOTAM sistem arızası gibi), Federal Havacılık İdaresi(FAA) sistemlerinde bilgisayar arızaları ve yazılım çöküşleri nedeniyle ulusal çapta uçuş durdurmaları yaşanıyor.

2003'ten bu yana uydu tabanlı sisteme geçmek için proje yapılmasına ve sistem yükseltmeleri için 20 milyar dolardan fazla harcama yapılmasına rağmen yapılan güncelleme ve modernizasyonlar başarısızlıkla sonuçlandı, sistemin çalışma şeklinde önemli bir değişiklik olmadı.

Personel sayısı yetersiz

ABD Hava Trafik Sistemi ülke çapında yaklaşık 13.600 hava kontrolörü ile hizmet veriyor, görev yapmakta olan hava kontrolörlerinin 1/3’ü (5.500 personel) sertifikasız stajyerlerden oluşuyor. Kaynaklara göre, sistem halen 3.500 kontrolör açığıyla işini yapmaya çalışıyor.

Örneğin, New York hava sahası %50’ye yakın eksik hava kontrolörü ile yönetiliyor. Newark havaalanında akşamın yoğun saatlerinde, yalnızca bir tam sertifikalı kontrolör ve bir stajyer 180'e varan kalkış ve inişi yönetmekten sorumlu tutuluyor. Halbuki normal personel seviyesinin iki değil, on beş olması gerekiyor. Yine Philadelphia hava sahasında en az 15 personel açığı, Boston'da en az 40 tam zamanlı kontrolör eksiği olduğu biliniyor.

Hava trafik kontrolörleri için zorunlu emeklilik yaşı 56 olan ABD’de mevcut sertifikalı kontrolörlerin pek çoğu emekliliğini doldurmuş ya da emekliliği yakın yaşlı personelden oluşuyor. Sertifikalı hava trafik kontrolörlerinin ortalama yaşı 45 ila 50 arasında tahmin ediliyor.

Nitelikli bir hava kontrolörünün eğitim süresinin en az 2-3 yıl olduğu göz önünde bulundurulursa, kısa zamanda hava trafik sisteminin personel açığını doldurulması zordur. Her yıl emekliye ayrılacak çok sayıda kontrolörler de mevcut ihtiyaca ilave edildiğinde personel açığı uzun yıllar kronik olarak devam edecek görünmektedir.

Ağır yük altında çalışan kontrolörler hava trafiğini yönetmek için uçuşları geciktirme ya da uçuş iptalinden başka çare bulamıyorlar. Gecikme ve uçuş iptalleri hava trafiğini daha da karmakarışık hale getiriyor. Nitekim araştırmalara göre, ABD'de uçuş gecikmesi Kanada'nın üç katı, İngiltere'nin ise iki katı. 

Trump yönetiminin sistemi modernleştirme planı

Ulaştırma Bakanı Sean Duffy, 8 Mayıs’ta havaalanı yoğunluğu, uçuş gecikmeleri ve güvenlik sorunlarını gidermek için ABD Hava Trafik Kontrol Sistemini modernize etme planını açıkladı. Gündeme getirdiği teklifte, 4.600'den fazla noktaya fiber, kablosuz veya uydu teknolojisi eklenmesi, 25.000 yeni radyo alınması, 618 radarın değiştirilmesi ve havaalanı sayısının pistlerde kazaya yakın durumları azaltacak sistemlerle dört katından fazla artırılması yer alıyor.

Plan kapsamında ayrıca altı yeni hava trafik kontrol merkezinin inşa edilmesi ve tüm hava trafik tesislerinde yeni donanım ve yazılımların standart hale getirilmesi planlanıyor.

Sean Duffy yaptığı açıklamada, “cesurca” diye nitelediği projenin üç ila dört yıl içinde gerçekleştirilebileceğini tahmin ettiğini açıkladı.

ABD Temsilciler Meclisi’nde yapılan görüşmede hava trafik kontrol reformu için 12,5 milyar dolarlık ilk harcama bütçesi önerildi ama yenilemenin en az 31 milyar dolarlık bir harcama gerektirebileceği tahmin ediliyor.

Sonuç

ABD’de hava trafiği, 1980-1990’lardan kalma eski donanım ve ekipmanlarla yönetilmektedir ve hava trafik sistemlerinin %76'sı sürdürülemez durumdadır. Başkan Trump’ın "eski, bozuk bir sistem" olarak tanımladığı eski tip radar temelli sistemden uydu sistemine geçilmesi bir türlü başarılamamıştır.

ABD’de sistemin modernleştirilmesinde en büyük engel siyasi irade yokluğudur. Eski radar tabanlı hava trafik sisteminden, uydu (GPS) tabanlı, dijital ve ağ bağlantılı bir yapıya geçiş projesi olan Next Generation Air Transportation System(NextGen) sistemine geçiş kararı 2003’te alınmış olmasına ve 2007’de proje başlatılmış olmasına rağmen aradan geçen 22 yılda proje tamamlanamamıştır. 2023 Kongre raporunda FAA'nin modernizasyon için ayrılan 20 milyar dolarlık bütçesinin %40’ının “etkisiz veya plansız” harcandığı tespit edilmiştir.

NextGen projesinin en iyi ihtimalle 2030 da tamamlanacağı ve 40 ila 50 milyar dolara mal olacağı tahmin ediliyor.

Projenin hayata geçirilmesinde en büyük diğer zorluk finansmandan kaynaklanıyor. NextGen projesini de içeren Federal Havacılık İdaresi(FAA)'nin bütçesi her yıl Kongre tarafından onaylanıyor ve ayrı bir bütçesi bulunmuyor. Bu da bütçe üzerinde partilerin siyasi çekişmeleri sebebiyle projeye yeterli kaynak ayırılamamasına yol açıyor.

Devam eden savaşlar için Kongre onayıyla Ukrayna’ya 175 milyar dolar, İsrail’e 20 milyar dolar yardım sağlayan ABD, kendi vatandaşlarının güvenlikli uçuşu için sistemin modernizasyonunu sağlayacak 20-30 milyar doları tahsis edememesi yönetici elitin birinci tercihlerinin vatandaşlarının refahı olmadığını göstermektedir.

Bütün bu değerlendirmeler ışığında; sahip olduğu havaalanı sayısı, günlük uçuş sayısı ve taşıdığı yolcu sayısı itibariyle dünyanın en büyük ülkesi olan ABD, Hava Kontrol Sistemini muhtemelen 10 yıl daha yenileyemeyecek ve eski, demode yapısıyla işlemeye devam edecek görünmektedir. Günde yaklaşık 3 milyon kişinin güven vermeyen şartlarda uçması elbette oldukça korkutucu.

Dışarıdan bakıldığında devasa bir güç olan ABD, her bir kurumuna dikkatli odaklanıldığında, hantal ve verimsiz yapısıyla çökme sinyalleri vermektedir.

Devasa bütçe açıkları ile ekonomisi iflasın eşiğine gelmiş bulunan ülkenin demode Hava Trafik Sistemi örneğinde görüldüğü gibi kendisini toparlaması ve “Amerika’yı Yeniden Harika Yap”ması(MAGA) hiç te kolay görünmüyor.

Kaynaklar:

AIR TRAFFIC CONTROL Urgent FAA Actions Are Needed to Modernize Aging Systems

https://files.gao.gov/reports/%C2%A0/index.html

Our Air Traffic System Needs a Complete Overhaul. Immediate Relief Is in Reach

https://www.hudson.org/politics-government/our-air-traffic-system-needs-complete-overhaul-immediate-relief-reach-elaine-chao

Duffy reveals air traffic control overhaul amid high-profile crashes, delays

https://www.pbs.org/newshour/nation/watch-duffy-announces-air-traffic-control-overhaul-amid-high-profile-delays-crashes

Air traffic control system must be overhauled to prevent problems like Newark airport, Duffy says

https://www.pbs.org/newshour/politics/watch-air-traffic-control-system-must-be-overhauled-to-prevent-problems-like-newark-airport-duffy-say

U.S. Transportation Secretary Sean P. Duffy Unveils Plan to Build Brand New, State-of-the-Art Air Traffic Control System

https://www.faa.gov/newsroom/us-transportation-secretary-sean-p-duffy-unveils-plan-build-brand-new-state-art-air

How Air Traffic Control Works

https://science.howstuffworks.com/transport/flight/modern/air-traffic-control.htm