Cumhurbaşkanı Brice Clotaire Oligui Nguema, 9 Temmuz'da Donald Trump'ın davetlisi olarak dört Afrikalı mevkidaşıyla birlikte gittiği Washington ziyaretinin ardından, göreve başlamasından bu yana ikinci resmi ziyareti için varış noktası olarak Türkiye'yi seçti. Bu dört günlük ziyaret 30 Temmuz - 2 Ağustos tarihleri arasında gerçekleşti.
Gabon Cumhurbaşkanlığı'ndan yapılan açıklamaya göre, bu ziyaret, 18 ay süren siyasi geçiş döneminin ardından Gabon ile uluslararası ortakları arasındaki ikili ilişkilerin yeniden canlandırılması süreci aracılığıyla Gabon'un uluslararası diplomasi sahnesindeki yeniden konumlandırılmasını güçlendirmeyi amaçlıyor. Gabon'da 30 Ağustos 2023'te gerçekleşen kurumsal geçiş, tercihen Gabon'da "Kurtuluş darbesi" olarak adlandırılan bir askeri darbenin damgasını vurmasıyla, sıkı bir şekilde yönetilen bir dizi anayasa revizyonuna, seçim yasası reformlarına ve Brice Clotaire Oligui Nguema'nın cumhurbaşkanlığıyla sonuçlanan hızlandırılmış bir seçim sürecine yol açtı.
Nitekim Cumhuriyet Muhafızları'nın eski komutanı General Brice Clotaire Oligui Nguema liderliğindeki ordunun Kurumların Geçiş ve Restorasyonu Komitesi (CTRI), eski cumhurbaşkanı Ali Bongo Ondimba'ya hile suçlamaları arasında üçüncü bir dönem kazandıran 2023 seçimlerinin sonuçlarını derhal iptal ederek iktidarı ele geçirdi. Sonuç olarak, Oligui Nguema, 4 Eylül 2023'te yemin ederek geçici cumhurbaşkanı ilan edildi. Geçiş süreci boyunca, 4 Eylül'de Gabon'un 1991 Anayasası'nın yerini alan ve devlet kurumlarını (Parlamento, Anayasa Mahkemesi vb.) fesheden ve ardından siyasi otoriteyi sıkı bir şekilde askeri liderlik altına alan resmi geçiş tüzüğü kabul edildi.
Bu geçiş döneminde önemli kararlar ve eylemler alınmıştır. Bunların yanı sıra, 2024'ün ortalarında düzenlenen ve geçiş yönetimini askeri liderlik altında şekillendirmeyi amaçlayan ve pekçok siyasi partiyi yasaklayan kapsayıcı ulusal diyalog var. Bu büyük hamle, 16 Kasım 2024'te anayasa referandumuna yol açtı ve başbakanlık rolünü kaldırdı, cumhurbaşkanlığı görev sürelerini, askeri şahsiyetlerin cumhurbaşkanlığı görevine aday olma izni de dahil olmak üzere iki dönem sınırlamasıyla yedi yıla uzattı. Sonuç olarak, Ocak 2025'te kabul edilen yeni seçim kanunu, bağımsız denetim organları ve mali şeffaflık da dahil olmak üzere adaylık kuralları getirdi. Bu seçim yasası darbe sonrası bir modernizasyon olarak çerçevelendi.
Ülke çapındaki anlaşmazlıkların ortasında, Oligui Nguema Mart 2025'te cumhurbaşkanlığı adaylığını açıkladı ve nihai sonuçlar göz önüne alındığında %94,85 katılım oranıyla seçimleri kazandı.
Cumhurbaşkanı Oligui Nguema, en yüksek makama katılımından bu yana, askeri bir adamın statüsünü korumak yerine kendisine siyasi bir lider ve devlet adamı imajını çok daha fazla vermeye çalıştı. Bu, Gabon'un demokratik bir devlet ve uluslararası sahnede güvenilir bir ortak olarak imajını yeniden tesis etme arzusuyla haklı çıkarılabilir.
Geçici devlet başkanı olarak iktidarı ele geçirmesinden ve şimdi demokratik olarak seçilmiş cumhurbaşkanı olarak göreve gelmesinden bu yana Afrika'da mevkidaşlarına ve kıta dışına yaptığı çok sayıda ziyaret, Gabon için güçlü bir diplomasi inşa etme ve aynı zamanda diğer ülkelerle ve özellikle Afrika'da önemli bir aktör haline gelen Türkiye ile ikili ilişkileri canlandırma konusundaki kararlılığını gösteriyor.
Türkiye ve Gabon İlişkileri
Tarihsel olarak Gabon ile Türkiye arasındaki diplomatik ilişkiler, Gabon'un Fransa'nın sömürge yönetiminden bağımsızlığını kazandığı 1960 yılında başlamıştır. Ancak 2012 yılında Türkiye'nin Gabon Büyükelçiliği'nin açılması ve 2013 yılında Türkiye Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan'ın Libreville'e resmi ziyareti dönüm noktası oldu. Bu Afrika topraklarına ilk ziyaretiydi ve Gabon'u "Afrika kıtası ile ilişkilerimiz için bir geçit" olarak nitelendirdi. Bongo'nun aile rejimi altında Türkiye, Yukarı Ogooué Nehri vadisini ülkenin diğer şehirlerine bağlamak için hayati önem taşıyan tek Trans-Gabonais Demiryolu (SETRAG) gibi projelere teknik uzmanlıkla katkıda bulundu. 2015 yılında Gabon'un Ankara Büyükelçiliği'nin açılması ile iki ülke arasındaki mevcut bağların güçlendirilmesi için önemli bir adım daha atılmıştır.
Ekonomik ve Ticari Büyüme
Trading Economics verilerine göre, 2023 yılında Gabon'dan Türkiye'ye yapılan ihracatın 88,19 milyon ABD doları, Türkiye'den Gabon'a yapılan ihracatın ise 9,84 milyon ABD doları civarında olduğu tahmin edilmektedir. Gabon ağırlıklı olarak mineral yakıtlar, demir, odun ihraç ederken, Türkiye ağırlıklı olarak ahşap, demir ve kimyasallar ihraç ediyor.
Türkiye ile Gabon arasındaki ekonomik yapı her ne kadar asimetrik akışlar yansıtsa da ülke liderleri son dönemde ticari ilişkilerini bir üst seviyeye çıkarma kararlılığını göstermiştir.
Aşağıda görüldüğü gibi, Birleşmiş Milletler COMTRADE uluslararası ticaret veri tabanına göre, Türkiye'nin Gabon'dan ithalatı 2024 yılında 9,84 Milyon ABD Doları oldu. Kaynak: Trading Economics.
Aşağıda belirtildiği gibi, Birleşmiş Milletler COMTRADE uluslararası ticaret veri tabanına göre, Gabon'un Türkiye'ye ihracatı 2023 yılında 88,19 Milyon ABD Doları oldu. Kaynak: Trading Economics
Eğitim ve Sanayi İşbirliği
Türkiye, Türkiye uluslararası burs programı kapsamında 1992 yılından bu yana burs sağlayarak Gabon'un eğitim sistemine katkıda bulunmaktadır. Ayrıca, Türkiye Maarif Vakfı Gabon'da aktif olarak okullar işleterek eğitim değişimine ve kapasite geliştirmeye katkıda bulunmaktadır.
Sanayi sektörüyle ilgili olarak, son zamanlarda ikili görüşmeler endüstriyel işbirliğine odaklanmış ve Türkiye, Türk bilgi birikimi ve teknoloji transferi yoluyla Gabon teknoloji parkları, laboratuvarlar ve sanayi bölgelerinin geliştirilmesine destek sunmaktadır. Ayrıca, 2016/2017 yılında kurulan Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK) yönetimindeki Türkiye-Gabon İş Konseyi, özel sektör katılımını ve ekonomik bağları artırmak için bir platform olarak faaliyet göstermektedir.
Türkiye ile Gabon 8 Anlaşma İmzaladı
31 Temmuz 2025 tarihinde Türkiye ve Gabon, Cumhurbaşkanı Brice Oligui Nguema'nın Ankara'ya gerçekleştirdiği resmi ziyaret sırasında kritik işbirliği alanlarında sekiz stratejik anlaşmayı resmen imzalamıştır. Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Cumhurbaşkanı Oligui Nguema, bu önemli anlaşmaların iki ülkenin çeşitli sektörlerdeki ilişkilerini çok daha fazla güçlendirme hedefi taşıdığını belirtti. Türkiye Ticaret Bakanı Ömer Bolat'ın da belirttiği gibi, bu anlaşmalar enerji, madencilik, müteahhitlik, tarım, balıkçılık ve teknoloji alanlarında işbirliğinin önünü açarken, Gabon'un 2025 Kalkınma Programı'na da katkı sağlıyor.
Aşağıda ilgili sektörler yer almaktadır:
1. Enerji, Hidrokarbonlar ve Madencilik İş Birliği
• Petrol ve doğal gaz rezervlerinin ortak keşfi ve geliştirilmesi.
• Yenilenebilir enerji projelerinin teşviki ve elektrik iletimi, dağıtım ve madencilik projelerinde iş birliği.
2. Savunma ve Askeri İş Birliği
• Türkiye, Gabon'a askeri eğitim ve destek sağlayacaktır.
• Güvenlik güçleri için mesleki beceri geliştirme konusunda ortak iş birliği.
3. Tarım, Balıkçılık ve Gıda
• Tarım teknolojisi, hayvancılık ıslahı, sulama, balıkçılık ve bitki sağlığı araştırmalarında iş birliği.
• Özel sektörler arasında ortak pilot projeler, eğitimler ve ortak girişimler düzenlemek.
4. Sözleşme ve Altyapı Geliştirme
• Gabon’un kalkınma planına Türk inşaat firmalarının katılımı, özellikle sosyal konutlar ve altyapı alanlarında.
• Türk müteahhitler zaten Gabon’da 2,5 milyar dolarlık projeleri tamamlamıştır. Bu anlaşma, bu varlığı genişletmeyi resmileştiriyor.
5. Ekonomik ve Yatırım İş Birliği
• Enerji, tarım, balıkçılık gibi ana sektörlerde ticaret, sözleşmeler ve yatırımların kolaylaştırılması.
• Gabonlu iş ortaklarıyla ortak ekonomik inisiyatiflerin hızlandırılması.
6. Dijital Ekonomi ve Teknoloji İş Birliği
• Dijital altyapı, e-devlet, elektronik imzalar, uzaktan ödeme sistemleri, telekom altyapısı ve dijital beceriler konusunda gençlerin eğitimi gibi alanlarda teknik iş birliği.
7. Eğitim ve Kültürel İşler
•Maarif okullarında mevcut kapasite geliştirme ve Gabon'da yeni Türk destekli kurumların kurulması ihtimaliyle eğitim iş birliğinin genişletilmesi.
•Burs değişimi ve kurumsal iş birliğinin artırılması.
8. Endüstriyel ve Teknoloji Transferi
• Türkiye, Gabon'a kalite test laboratuvarı, teknoloji parkı ve sanayi bölgeleri (örneğin: Mandji Adası, Mayumba) kurulmasına destek sağlayacaktır.
• Türkiye'nin sanayi bölgesi modeline dayalı teknoloji inkübatörlerinin, eğitim tesislerinin ve bilgi transferinin teşvik edilmesi.
Türkiye–Gabon Anlaşmalarının 10 Jeopolitik Önemi
Bu kapsamlı anlaşmalar, Türkiye için Afrika'da stratejik işbirliğini genişletmek için bir kapı niteliği taşımaktadır. Gabon için ise Fransa ve Çin'in ötesinde stratejik ortaklıkları çeşitlendirmek adına umut verici bir gelecek sunmaktadır.
Aşağıda bu anlaşmaların her iki ülke için neden önemli olduğuna dair 10 anlamlı sebep sıralanmıştır.
Türkiye için önemi:
1. Orta Afrika'ya Stratejik Erişim
Gabon'un Orta Afrika'nın kalbinde yer alması ve Gine Körfezine erişimi olması, onu bir lojistik merkezi ve deniz yolu kapısı haline getirmektedir. Sonuç olarak, Gabon'daki daha güçlü bir Türk varlığı, Ankara'nın CEMAC bölgesi (Orta Afrika Ekonomik ve Para Topluluğu) boyunca askeri, ekonomik ve diplomatik etki alanını artırır. Bu bölge, 66 milyondan fazla nüfusu olan altı ülkeden oluşmakta ve yaklaşık 3 milyon km² yüzölçümü kaplamaktadır.
2. Enerji ve Kaynak Diplomasisi
Gabon, petrol üreten ve ithal eden bir ülkedir. Aynı zamanda manganez, uranyum, altın ve ormancılık ürünleri gibi diğer değerli doğal kaynakları da ihraç etmektedir. Enerji ve sanayi gelişimi için kritik olan ham maddelere erişimin sağlanmasında Türkiye'nin küresel rekabet (Çin, ABD, Fransa, Birleşik Arap Emirlikleri) içinde yer almasıyla birlikte, bu anlaşmalar Türkiye-Gabon iş birliğinde stratejik bir anahtar nokta olarak görülüyor.
3. Yumuşak Güç Genişlemesi
Eğitim (Maarif Vakfı), insani yardım (TİKA) ve kültürel değişim yoluyla Türkiye'nin uzun vadeli bir etki modeli oluşturduğunu ve Batı mirasını dengelediğini açıkça görülmektedir. Fransa ve diğer Batı ülkelerinden farklı olarak, Türkiye'nin Afrika'ya ve özellikle Gabon'a yaklaşımı çoğunlukla saygı ve karşılıklı fayda temeline dayanmaktadır. Bu ilişki, Afrika ülkelerine karşı söylemlerde veya eylemlerde herhangi bir aşağılama yansıtmamaktadır ve Türk yetkililer iç işlere karışmamaktadır. Bunun yerine, paylaşılan büyüme temeline dayalı stratejik ve gelişim odaklı bir ortaklık öne çıkmaktadır. Tüm bu durum, 2005 yılında Türkiye'yi koloniyal olmayan, güvenilir bir ortak konumuna oturtmayı hedefleyen Erdoğan'ın "Afrika Ortaklığı Politikası" ile örtüşmektedir.
4. Savunma ve Güvenlik İlgi Alanları
Savunma alanında, Gabon'da savunma modernizasyonu üzerinde etki kazanan Türkiye, Orta Afrika Cumhuriyeti veya Kongo Demokratik Cumhuriyeti gibi istikrarsız bölgelere komşu bir ülkeye sahip olur. Gabon, Türk savunma sanayisinin bölgede yayılmasının bir kapısı olarak görülüyor. Bu nedenle, bu varlık, askeri-endüstriyel ihracatını ve Afrika'nın güvenliği sahnesinde stratejik iş birliğini destekleyecektir.
5. Küresel Güçlerle Yarışmak
Afrika-Türkiye ilişkileri, sosyal ve ekonomik kalkınma çerçevesinde saygı ve karşılıklı fayda temeline dayanmaktadır. Buna dayanarak Türkiye, Afrikalılar ve liderler tarafından gerçekten takdir edilen, ne Çin ne de Batı'nın neokoloniyal yük taşımaksızın altyapı, savunma ve diplomasi sunmadığı bir üçüncü yolda yer alıyor. Türkiye'nin Afrika kıtasına doğru çekici olan en önemli özelliklerinden biridir. Gabon ile yapılan bu anlaşmalar, Türkiye'nin çok kıtalı etki gücüne sahip yeni orta güç olarak algılanmasını büyük oranda güçlendirecektir.
Gabon için önemi :
1. Fransa Bağımlılığını Azaltmak
Bu anlaşmalar, Gabon için öncelikle Fransa'ya bağımlılığını azaltma yolu sunar. Ülke, tarihsel olarak Fransa'ya bağlıdır; ancak 2023 sonrası darbe sonrası liderliğindeki Cumhurbaşkanı Oligui Nguema, daha fazla özerklik aramaktadır. Bu nedenle, yabancı siyasi müdahale olmadan sürdürülebilir ekonomik ilerlemeyi artırabilecek yabancı ortakları çeşitlendirmek gerekmektedir. Türkiye ile olan iş birliği, Doğu (Çin), Orta Doğu (Türkiye) ve Küresel Güney'deki ortaklar arasında stratejik bir çeşitlilik sağlar.
2. Altyapı ve Endüstriyel Yatırımları Çekmek
Gabon, sadece ham madde ihracatçısı olmakla kalmayıp bölgede ortaya çıkan bir endüstriyel ekonomi olarak konumlanmak istemektedir. Bu çerçevede, Türkiye'nin uzmanlığı, inşaatı, teknoloji aktarımı ve sanayi bölgeleri yerel dönüşüm için somut çözümler sunmaktadır.
3. Bölgesel Konumun Güçlendirilmesi
Cumhurbaşkanı Erdoğan, Afrika cumhurbaşkanlarıyla birlikte Birleşmiş Milletler (BM) içinde reformlar öneriyor ve BM Güvenlik Konseyi'nde daha fazla adalet ve görünürlük talep ediyor. Ayrıca, OIC, G20 ve NATO'da aktif bir oyuncu olan Türkiye ile uyum sağlanması, Gabon'un uluslararası sahada diplomatik görünürlük kazanmasına olanak tanır. Bu diplomatik görünürlüğün, özellikle darbe sonrası şimdiye kadar olduğundan daha da kritik olduğu unutulmamalıdır çünkü Gabonlu yetkililer, Türkiye gibi stratejik ülkelerle kalkınma ortaklıklarını genişletmeyi hedeflemektedir. Bu nedenle, Gabon, özellikle iklim, kalkınma ve barışı sağlama konularında uluslararası forumlarda daha güçlü bir ses sahibi olmak için Türkiye ile olan bağlar sayesinde faydalanabilir.
4. Gıda Güvenliğini Artırma ve Dijital Dönüşüm
Dünya Bankası'na göre, Gabon'daki tarım yapılabilir arazi oranı 2022 yılında %1,2613 olarak rapor edildi. Ancak tarım sektörü yeterince gelişmemiştir. Tarım ve dijital iş birliği konusundaki anlaşmalar, iç istikrarı ve uzun vadeli kalkınmayı destekleyecektir. Darbe sonrası bir geçiş hükümeti için önceliklerden biri, demokratik olarak seçildikten sonra bile, gıda bağımsızlığına ulaşmak için mekanizmaları geliştirerek meşruiyet kazanmaktır.
5. Güvenlik İş Birliği
Güvenlik konusundaki anlaşmalar, Türkiye'ye Gabon'a eğitim ve işgalci bir güç gibi davranmayan bir güvenlik desteği sağlayarak, Fransa veya Avrupa gibi derin siyasi koşullar olmadan sınır güvenliğini sağlamak ve bölgesel tehditleri yönetmek konusunda yardımcı olma imkânı tanır. Ayrıca yerel savunma ve güvenlik sistemlerini desteklemek için teknoloji transferini de mümkün kılacaktır.
Değişen Bir Dünyada Bu Bir Kazan-Kazan İş Birliği Mi?
Gözlemlerimize göre, her iki tarafın siyasi söylemleri ve çok katmanlı diplomatik eylemleri doğrultusunda bu ortaklık, bir yandan Batı merkezli olmaktan uzaklaşarak çok kutuplu bir dünyaya doğru Afrika diplomasisinin yeniden yönlendirildiğini gösterdiği için jeopolitik açıdan önem taşımaktadır.
Diğer yandan, bu anlaşmalar Gabon’un siyasi bağımsızlık, endüstriyel özerklik ve diplomatik çeşitlilik yolu üzerinde ilerlemesini destekleyerek Türkiye’nin de Afrika’yı stratejik bir cephe olarak görerek yükselen bir küresel oyuncu konumuna güç kazanmasını hedefliyordu. Türkiye, küresel varlığını ve yumuşak gücünü genişletirken, Gabon stratejik ortaklıklarını çeşitlendirerek ulusal kalkınma hedeflerini güçlendiriyor. Yakın zamanda yapılan anlaşmalar, enerji, güvenlik, eğitim, dijital altyapı ve endüstrileşme alanlarında karşılıklı fayda sağlayacak çerçeveler oluşturarak, bu süreci Güney-Güney iş birliği açısından önemli bir dönüm noktası haline getirmektedir.
Mohamed A. Nzamba
Kaynaklar:
https://www.aljazeera.com/news/2023/8/30/a-coup-in-gabon-who-what-and-why/?utm
https://www.inclusivepeace.org/gabon-2025-civilian-future-or-military-rule-repackaged/?utm
https://apnews.com/article/680a5bc4122860d46023fb38836a83f2?utm
https://trt.global/afrika-english/article/63972e1af4b9?utm
https://tradingeconomics.com/gabon/exports/turkey
https://tradingeconomics.com/turkey/imports/gabon
https://cemac-eco.finance/gabon-and-turkey-strengthen-industrial-cooperation/?utm
Diğer İçerikler
